1666. Etienne Baluze fait une édition admise d'Agobard
 Etienne Baluze |
Étienne Baluze, né en 1630 à Tulle fit ses études au collège des jésuites de sa ville natale, puis au collège saint Martial de Toulouse, et enfin à l'université. Docteur en droit canon en 1665, il devint deux ans plus tard bibliothécaire de Colbert.
Il édita l'oeuvre de nombreux pères latins de l'église, et l'histoire d'institutions médiévales, comme les capitulaires des rois francs.
L'aura d'Etienne Baluze fut ternie à partir de 1695, dans la malheureuse affaire des faux documents des La Tour d'Auvergne, qui faisaient remonter la généalogie de cette famille aux ducs d'Aquitaine du IXe siècle. Etienne Baluze, Dom Jean Mabillon, et Dom Thierry Ruinart, experts réputés affirmèrent l'authencicité de ces documents, qui n'étaient que l'oeuvre d'habiles faussaires, à l'initiative de Jean-Pierre de Bar. Mais en 1702 les faussaires furent arrétés, et Jean-Pierre de Bar fut condamné en 1704. Baluze n'en publia pas moins en 1708 une monumentale Histoire généalogique de la maison d'Auvergne, utilisant les faux documents, mais tomba en disgrace en 1710. Chassé de Paris, il finit par s'installer à Tours, mais put rentrer à Paris en 1713.
En 1717, il publia une savante histoire de sa ville natale, Tulle, depuis sa fondation, et mourut l'année suivante.
C'est en 1666, que, pour remplacer l'édition de Papire Masson, incorrecte et mise à l'index, il publia une nouvelle édition des oeuvres d'Agobard, de trois tomes en deux volumes, qui fait autorité depuis. Les notes d'Etienne Baluze se trouve à part dans le troisième tome. Voici le texte de son édition du "Liber contra insulsam vulgi opinionem...", où il a introduit une division en 16 chapitres, qui n'existait pas dans l'original, mais que reprendront les éditions ultérieures.
| ITEM LIBER CONTRA insulsam vulgi opinionem de Grandine & Tonitruis. |
|
| I. In his regionibus penè omnes homines, nobiles & ignobiles, urbani & rustici, senes & juvenes, putant grandines & tonitrua hominum libitu posse fieri. Dicunt enim, mox ut audierint tonitrua, & viderint fulgura, Aura levatitia est. Interrogati vero quid sit aura levatitia, alii cum verecundia, parum remordente conscientia, alii autem confidenter, ut imperitorum moris esse solet, confirmant incantationibus hominum, qui dicuntur. Tempestarii, esse levatam, & ideo dici levatitiam auram. Quod utrum verum sit, ut vulgo creditur, ex auctoritate divinarum Scripturarum probetur necesse est. Sin autem ut falsum est, absque ambiguo credimus, summopere exaggerandum est, quanti mendacii reus sit qui opus divinum homini tribuit. Nam per hoc inter duo mortifera maximaque mendacia constringitur, dum testificatur hominem facere posse quod solius Dei est posse, & Deum non facere quae facit. Si vero in mendaciis minorum rerum veraciter est tenendum quod scriptum est: ( Sermo obscurui in vacuum non ibit; os autem quod mentitur, occidit animam. Et iterum: Perdes omnes qui loquuntur mendacium. Et: Testis mendax peribit. Vel: Testis falsus non erit impunitus. Vel etiam illud quod in Apocalypsi Joannis Apostoli legitur: Beati qui lavant stolas suas, ut sit potestas eorum in ligno vitae, & portis intrent in civitatem. Foris autem canes, & venefici, & impudici, & homicidae, & idolis servientes, & omnis qui amat & facit mendacium. ) quanto magis in tam gravi mendacio, ut istud ostendi potest, de quo nunc loquendum suscepimus, quod non minus aliquorum haereticorum mendaciis invenitur. Beatus Paulus apostolus dicit: Invenimur autem et falsi testes Dei, quoniam testimonium diximus adversum Deum, quod suscitaverit Christum, quem non suscitavit, si mortui non resurgunt: nam si mortui non resurgunt, neque Christus resurrexit. Sicut ergo omnes qui Christum Dominum resuscitatum a Patre praedicant, falsi testes Dei invenirentur, si mortui non resurgerent; sic etiam iste, qui admirabile & valde terribile opus Dei Deo aufert ut homini tribuat, falsus est sine dubio testis Dei. |
Sap. 1. Proverb.21.,Psal.5. Proverb.19. Apocal.22. Corint.15. |
| II. Plerosque autem vidimus & audivimus tanta dementia obrutos, tanta stultitia alienatos, ut credant & dicant quamdam esse regionem, quae dicatur Magonia, ex qua naves veniant in nubibus, in quibus fruges, quae grandinibus decidunt, & tempestatibus pereunt, vehantur in eandem regionem, ipsis videlicet nautis aëreis dantibus pretia Tempestariis, & accipientibus frumenta vel caeteras fruges. Ex his item tam profunda stultitia excoecatis, ut haec posse fieri credant, vidimus plures in quodam conventu hominum exhibere vinctos quattuor homines, tres viros, & unam feminam, quasi qui de ipsis navibus ceciderint: quos scilicet per aliquot dies in vinculis detentos, tandem collecto conventu hominum exhibuerunt, ut dixi, in nostra praesentia, tanquam lapidandos. Sed tamen vincente veritate, post multam ratiocinationem, ipsi qui eos exhibuerant, secundum propheticum illud confusi sunt, sicut confunditur fur quando deprehenditur. |
Hier.2. |
| III. Verum quia hic error, qui tam generaliter in hac regione penè omnium mentes possidet, ab omnibus ratione praeditis dijudicandus est, proferamus testimonia Scripturarum, per quae dijudicari possit: quibus inspectis, non nos ipsi, sed ipsa veritas expugnet stultissimum errorem, & omnes qui cum veritate sentiunt, arguant vasa erroris, dicentes cum Apostolo: Omne mendacium ex veritate non est. Quod autem ex veritate non est, ex Deo utique non est; & quod ex Deo non est, verba ejus non audit; sicut ipsa per se Veritas dicit: Qui est ex Deo, verba Dei audit. Propterea vos non auditis, quia ex Deo non estis. quod in alio quoque loco aliis etiam verbis dicit: Oves meae vocem meam audiunt. Propterea vos non auditis, quia non estis ex ovibus meis. Itemque alibi: Omnis qui est ex veritate, audit vocem meam. Omnis itaque qui mendacium credit, aut loquitur, aut astruit quod non est, & tenendo quidlibet quod non est, quo nisi ad non esse tendit? quia item ad non esse tendit; proculdubio ab eo qui est recedit, qui dixit Moysi: Sic dices filiis Israel: Qui est, misit me ad vos. Et de quo beatus Job loquitur: Ipse enim solus est. Atque ut apertius loquamur, veritas essentiam habet, vel potius essentia est in propria subsistantia, quia subsistit; mendacium vero, quia nullam habet essentiam, nihil enim est, non subsistit. Solus ergo Deus est, quia solus verum esse habet, qui non accepit ut esset. Omnes autem res ab eo creatae, & quidem sunt; sed verum & summum illud esse non habent, quia acceperunt ut essent. Porro mendacia, quia non acceperunt ut essent, nullum esse habent. Ac per hoc, is qui mendacio adhaeret, ei rei adhaeret quae non est: quanquam nec rei dicendum sit. Qui autem ei adhaeret quod non est, non solum ab eo recedit qui fecit eum, sed etiam ab eo ipso quod factus est; quoniam non amplius quam duo esse sunt; unum summum, quod suum esse non accepit ab alio; alterum magnum, quod suum esse a Deo accepit; id est, creator, et creatura. Mendacium igitur, quia non est creator, non est summum esse; quia non est creatura, non est magnum esse; quia nullam habet essentiam, non est ullum esse. Qui ergo vult persistere in eo quod est, non recedat ab eo qui ei dedit esse. Qui autem non vult recedere ab eo qui vere est, fugiat quod omnino non est, id est mendacium. |
I Ioann.2. Ioann.8. Ioann.10. Ioann.18. Exod.3. Job 38. |
| IV. Quoniam ergo omnis mendax, falsitatis assertor est, & omnis assertor falsitatis, falsus testis est, agens contra veritatem; videamus jam, isti qui opus divinum auctore homine fieri dicunt, utrum fulciantur aliqua auctoritate. In sacris igitur Scripturis, ubi primum grando introducitur, in plagis utique illis quibus Aegyptus percussa est, invenitur. Septima denique plaga Aegypti ista est. Dixit autem Dominus: En pluam hac ipsa hora cras grandinem multam nimis, qualis non fuit in Aegypto a die qua fundata est, usque in praesens tempus. In his itaque verbis Dominus se ipsum dicit missurum grandinem in crastina, non aliquem hominem, certe nec Moysen aut Aaron, qui justi & Dei homines erant, nec Jamnem & Mambrem incantatores Aegyptiorum, qui scribuntur magi Pharaonis, quos Apostolus dicit restitisse Moysi, sicut & hi resistunt veritati. Jam equidem illi, sicut scriptum est, per incantationes Aegyptias & arcana quaedam projecerant singuli virgas suas coram Pharaone, & versae fuerant in dracones, licet virga Aaron devoraverit virgas eorum. Jam aquas verterant in sanguinem, jam ranas produxerant e fluminibus, licet eas cohibere non possent, sicut Moyses in verbo Domini fecit, ut tantum in flumine remanerent. At cum ventum est ad scyniphas, & nihil inde facere potuissent, dixerunt digitum Dei sibi esse contrarium, nihilque ulterius tale conati. Certe si quilibet homo grandinem potuisset immittere, Jamnes & Mambres immisissent, quia aquas converterunt in sanguinem, & ranas de fluminibus produxerunt, quod isti facere non possunt, qui nunc dicuntur Tempestarii. |
Exod. 9. Tim. 3. Exod. 7. Exod.8. |
| V. Sequitur autem in eodem loco Scripturae: Extendit Moyses virgam in coelum, & Dominus dedit tonitrua et grandinem, ac discurrentia fulgura super terram, pluitque Dominus grandinem super terram Aegypti, & grando & ignis mixta pariter ferebantur. Ecce & hic locus solum Dominum ostendit creatorem & auctorem grandinis, non aliquem hominem. Dicant forsitan isti qui hominibus hoc tribuunt, Moysen extendisse virgam in coelum, & ideo per hominem immissam fuisse tempestatem. Certe Moyses servus Domini erat bonus & justus. Isti autem eos quos dicunt Tempestarios, non audent fateri bonos esse & justos, sed malos potius, et iniquos, & dignos damnatione temporali & aeterna, sed neque servos Dei, nisi forte conditione, non tamen voluntaria servitute. Nam si ad imitationem Moysi homines essent auctores grandinis, servi utique Dei essent, non servi diaboli. Quanquam praemissae sententiae neque illos ejus demonstrant auctores, sed solum omnipotentem Deum. Siquidem & Psalmista, qui hujus & grandinis meminit, de Deo dicit: Occidit in grandine vineas eorum, & moros eorum in pruina, & tradidit in grandine jumenta eorum, & possessiones eorum igni (Psal. LXXVII, 47, 48). Sed quoniam in praesenti loco addit Psalmista immissionem per angelos malos, sciendum quod vindictarum aut probationum flagella per ministros malos exerceat Deus, qui voluntatem quidem nocendi de suo habeant, potestatem autem ab illo accipiant. Sicut enim eorum propria est voluntas nocendi, sic solius Domini potestas ut possint quae volunt. Non est certe hominum potestas, neque bonorum, neque malorum, non est contrariarum fortitudinum potestas, sed solius Domini, qui earum malae voluntati tribuit potestatem, in quantum vult, & abrogat in quantum non vult ut possint. Nam & in alio quoque psalmo Psalmista sic de Deo ait: Posuit pluvias eorum, grandinem, ignem comburentem in terram ipsorum; & percussit vineas eorum, & siculneas eorum, & contrivit lignum finium eorum. Percussit vere, & vere contrivit; sed non homo, neque angelus malus, nisi solus Deus, sine quo legio malorum angelorum neque porcos potuit nocere, & in mare praecipitare. Deus plane, de quo dicitur: Prae fulgore in conspectu ejus nubes transierunt, grando & carbones ignis, & intonuit de coelo Dominus, & Altissimus dedit vocem suam, grandinem & carbones ignis. Et cui cantavimus: Fulgura coruscationem, & dissipabis eos; emitte sagittas tuas, & conturbabis eos. Qui operit coelum nubibus, & parat terrae pluviam, qui dat nivem sicut lanam, mittit crystallum suum sicut buccellas, mittet verbum suum & liquefaciet ea, flabit spiritus ejus, et fluent aquae. Quem laudant de terra, non solum dracones abyssi, verum etiam ignis, grando, nix, glacies, spiritus procellarum, quae faciunt verbum ejus; non verbum hominis, non verbum angeli mali. |
Exod. 9. Psal.77. Psal.104. Matth.8, Marc 1. Luc.8. Psalm.17. Psalm.143. Psalm.147. Psalm.148. |
| VI. Legimus etiam de grandine in libro Jesu Nave ita: Congregati igitur ascenderunt quinque reges Amorrhaeorum, rex Hierusalem, rex Hebron, rex Hierimot, rex Lachis, rex Eglon, simul cum exercitibus suis, & castrametati sunt contra Gabaon, oppugnantes eam. Et post pauca: Dixitque Dominus ad Josue: Ne timeas eos. In manus enim tuas tradidi illos. Et post pauca: Cumque fugerent filios, & essent in descensu Bethoron, Dominus misit super eos lapides magnos de coelo usque Azecha; & mortui sunt multo plures lapidibus grandinis, quam quos gladio percusserant filii Israel. Ecce ergo & in hoc loco apparet, sine ulla imprecatione hominum Dominum misisse grandinem super eos, quos tali flagello dignos judicavit. Nam si mali homines, sicut sunt quos isti errantes nominant Tempestarios, id facere potuissent, super filios utique Israel fieret grando, non super adversarios illorum. Sed quia nec mali super bonos, nec boni super malos hoc facere possunt, evidentissime in hac sententia declaratur. Quod & liber quoque Sapientiae attestatur, dicens Domino: Tuam manum effugere impossibile est. Negantes enim nosse te impii, per fortitudinem brachii tui flagellati sunt novis aquis, & grandinibus & pluviis persecutionem passi sunt, & per ignem consummati. Quod enim mirabile erat, in aqua, qua omnia extinguit, plus ignis valebat. Vindex est enim orbis justorum. Et post pauca: Nix autem & glacies sustinebant vim ignis, & non tabescebant; ut scirent quoniam fructus inimicorum exterminabat ignis ardens, in grandine & pluvia coruscans. |
Iosue 10. Sapient. 16. |
| VII. Si igitur omnipotens Deus per fortitudinem brachii sui flagellat inimicos justorum novis aquis & grandinibus & pluviis, cujus manum effugere impossibile est, omnino ignorantiam Dei habent qui haec homines facere posse credunt. Nam si homines grandinem immittere possent, utique & pluvias possent. Nemo enim grandinem sine pluvia unquam vidit. Possent quoque de inimicis suis se vindicare, non solum ablatione frugum, sed & vitae ademptione. Quando enim contingit inimicos tempestariorum esse in itinere aut in agris, ut eos occiderent, possent multiplicatam grandinem super eos in unam congeriem fundere, et obruere illos. Nam & hoc quidam dicunt, nosse se tales tempestarios, qui dispersam grandinem, et late per regionem decidentem, faciant unum in locum fluminis aut silvae infructuosae, aut super unam, ut aiunt, cupam, sub qua ipse lateat, defluere. Frequenter certe audivimus a multis dici quod talia nossent certis in locis facta; sed necdum audivimus ut aliquis se haec vidisse testaretur. Dictum est mihi aliquando de aliquo, quod se haec vidisse diceret. Sed ego multa sollicitudine egi ut viderem illum, sicuti & feci. Cum autem loquerer cum illo, & tentaret dicere se ita vidisse, ego multis precibus et adjurationibus cum divinis etiam comminationibus obstrinxi illum rogitans ut non diceret illud nisi quod verum esset. Tunc ille affirmabat quidem verum esse quod dicebat, nominans hominem, tempus & locum; sed tamen confessus est se eodem tempore praesentem non fuisse. Item in libro Ecclesiastici, qui praenotatur Jesu filii Sirach, scriptum est: Sunt spiritus qui ad vindictam creati sunt, & in furore suo confirmaverunt tormenta sua, & in tempore consummationis effundent virtutem, & furorem ejus, qui fecit illos, confundent. Ignis, grando, fames, & mors, omnia haec ad vindictam creata sunt. Bestiarum dentes, & scorpii, & serpentes, & romphaea vindicans in exterminium impios. Si igitur grando creata est, sicut et cetera quae hîc dicuntur, a Deo utique creata est, non ab homine. Item in praedicto libro scriptum legimus: Vide arcum, & benedic qui fecit illum. Valde speciosus est in splendore suo. Gyravit coelum in circuitu gloriae suae, manus Excelsi aperuerunt illum. Imperio suo acceleravit nivem, & accelerat coruscationes emittere judicii sui. Propterea aperti sunt thesauri, & evolaverunt nebulae, sicut aves. In magnitudine sua posuit nubes, & confracti sunt grandinis lapides. In conspectu ejus commovebuntur montes, & in voluntate ejus aspirabit notus. Vox tonitrui ejus verberabit terram, tempestas aquilonis, & congregatio spiritus; & sicut avis deponens ad sedendum aspergit nivem; & sicut locusta demergens descensus ejus. Pulchritudinem coloris ejus admirabitur oculus, & super imbrem ejus expavescet cor. Gelu sicut salem effundet super terram; & cum gelaverit, fiet tanquam cacumina tribuli. Frigidus ventus aquilo flabit, & gelabit crystallus ab aqua, super omnem congregationem aquarum requiescet, & sicut lorica induet se aquis. Devorabit montes, & exuret desertum, & exstinguet viride, sicut ignem. Medicina omnium in festinatione nebulae, & ros obvians ab ardore venienti humilem efficiet eum. In sermone ejus siluit ventus, cogitatione sua placabit abyssum, & plantabit illum Dominus Jesus. |
Eccli.39. Eccli.43. |
| VIII. Ecce in hac magna & prolixa Ecclesiastici libri sententia, cum subtilissima ammiratione imperio Dei tribuitur quicquid in aëre fit, quicquid de aëre in terram descendit, quicquid mari & ventis; apparitio, splendor, & gyrus arcus; festinatio nivis, terror coruscationis, velocitas nebulae, suspensio ventorum, verberatio terrae, concertatio aurarum, congelatio aquae, non solum in nubibus, sicut grandinis et nivis, sed etiam in terra, nivium, pluviae, & stantium aquarum, vel fluminum discurrentium, & ex gelu desiccatio viridium rerum, sicut saepe videmus, necnon & horum omnium resolutio, quae fit tempore rorantium nebularum, & flatibus Austri, & Favoni. Ad sermonem quoque Dei dicit omnia ista conquiescere & placari. Non ergo in talibus adjutor homo quaeratur, quia non invenietur, nisi fortè sancti Dei, qui multa obtinuerunt, & obtenturi sunt: quorum aliqui potestatem habebunt claudere coelum, ne pluat diebus prophetiae ipsorum, sicut Helias, & aquas convertendi in sanguinem, & percutere terram omni plaga, quotiens voluerint, sicut Moyses & Aaron Aegyptum. Verè non alius mittit grandinem tempore aestatis, nisi qui & nives tempore hiemis. Nam & utriusque una est ratio ut fiat, quando nubes utroque tempore solito altius elevantur. |
Reg.17. Exod.7. |
| IX. In libro quoque beati Iob scriptum est: Ab interioribus egredietur tempestas, & ab arcturo frigus. Flante Deo concrescit gelu, et rursum latissime funduntur aquae. Frumentum desiderat nubes, & nubes spargunt lumen suum; quae lustrant cuncta per circuitum quocunque eas voluntas gubernantis Dei duxerit, ad omne quod praeceperit illis super faciem orbis terrarum. Attentè audiendum quod dicitur: Lustrant nubes per circuitum cuncta, sed quocunque eas voluntas gubernantis Dei duxerit. Si ergo Deus eas gubernat, non potest homo iniquus eas aliam in partem convertere: quia nec imperare Deo potest, nec precibus obtinere meretur. Quod autem subjungitur, ad omne quod praeceperit illis super faciem orbis terrae, quid aliud intelligendum, nisi ad omne quod praeceperit Deus nubibus, vel ad flagellum, vel ad subsidium humanum, ad nives, ad grandines, ad pluvias, ad fulgura, vel fulmina, sive tonitrua, ex quibus plerumque alta aedificia prosterni solent? Sanè non praecepto hominis, sed praecepto Dei, sicut in hac sententia legitur, in qua etiam post paululum subditur: Nunquid scis quando praeceperit Deus pluviis ut ostenderent lucem nubium ejus? Numquid nosti semitas nubium magnas, et perfectas scientias? In quibus verbis hoc quoque notandum est, quia si homo non novit semitas nubium, nec perfectas earum scientias, multo minus novit earum officio hominibus prodesse vel obesse; exceptis, ut dictum est, sanctis, qui secundum voluntatem Dei multa per illum ipso donante possunt, non utique propria aut aliqua contraria virtute, sed voluntate conditoris: sicut saepe multi servorum Dei orationibus obtinuerunt, ut tempore siccitatis pluvias Dominus largiri dignaretur. |
Job.37. |
| X. Sic enim beatus Iacobus apostolus, factum Heliae prophetae in exemplum nobis proponens, exhortatur nos ad orationem recurrere pro tristitia, pro infirmitate, pro remissione peccatorum, dicens: Orate pro invicem ut salvemini. Multum enim valet deprecatio justi assidua. Helias homo erat similis nobis, passibilis; & orationem oravit ut non plueret, & non pluit annos tres & menses sex. & rursum oravit: & coelum dedit pluvias, & terra dedit fructum suum. Helias itaque orationem oravit ut non plueret, & non pluit annos tres & menses sex. Fecit autem hoc propter correptionem & correctionem gentis suae, id est, ut prius corriperentur de aversione mentis, eo quod dereliquissent cultum Dei omnipotentis, & post sordes idolorum abirent, & postea flagellati & fatigati, expectatione pluviarum corrigerentur, et redirent ad Dominum Deum quem dereliquerant. |
Iacob.5. |
| XI. Sic etiam Samuël Propheta, & dux populi Israël, cum corriperet eundem populum propter frequentissimas transgressiones illorum, replicans eis beneficia Dei omnipotentis, & eorum è contrario aversiones, intelligeret idem populus grande malum se fecisse, & Deum offendisse in petendo sibi regem, orando obtinuit ut insueto tempore terribiliter cum tonitruis et coruscationibus pluvia. Sic denique scriptum est dixisse populo Samuëlem: State, & videte rem istam grandem quam facturus est Dominus in conspectu vestro. Numquid non messis tritici est hodie ? Invocabo Dominum, & dabit voces, et pluvias; & scietis & videbitis quia grande malum feceritis vobis in conspectu Domini, petentes super vos Regem. Et clamavit Samuël ad Dominum, & dedit Dominus voces & pluviam in die illa; & timuit omnis populus nimis Dominum & Samuëlem. Dixitque universus populus ad Samuël: Ora pro servis tuis ad Dominum Deum tuum, ut non moriamur. Addidimus enim universis peccatis nostris malum, ut peteremus nobis Regem.. Territi enim vocibus tonitruum et coruscis fulgurum, intercessionem sancti Prophetae, licet peccatores, tamen ut fideles postularunt; non sicut isti nostri semifideles, qui mox ut audiunt tonitrua vel cum levi flatu venti, dicunt, Levatitia aura est, & maledicunt dicentes: Maledicta lingua illa, & arefiat, & jam praecisa esse debebat quae hoc facit. Dic, rogo, cui maledicis ? justo, an peccatori ? Peccator namque, & ex parte infidelis similis tui, auram, ut dicere soletis, levare non potuit; quia nec virtute sua valuit, nec angelis malis imperare potuit: quanquam nec eorum in hac re sit potestas. Domino non supplicavit, ut orando id obtineret. quia sicut vos, ita et illi quos tempestarios putatis, praestigiis malis fieri haec putant, non voluntate Dei. licet etsi a Domino Deo hoc peterent, non mererentur adipisci. quod utique justorum est, non iniquorum. qui in talibus rebus, etsi petunt a Domino aliquid, infideliter et duplici animo petunt, non in certitudine fidei. |
1.Reg.17. |
| XII. Illo praeterea tempore quando oratione Heliae siccitas erat in terra Israel, etiam pascua pecoribus negabantur. Scriptum est enim: Dixit Achab ad Abdiam: Vade in terram ad universos fontes aquarum, & in cunctas valles, si forte invenire possimus herbam, & salvare equos et mulos, & non penitus jumenta intereant. Ecce, ut apparet, de pluvia desperati quod non esset nisi juxta Heliae verba, pro jumentis herbas quaerunt juxta fontes & rivos aquarum, jam enim sentiebant verum esse quod ipsi Achab Helias dixerat: Vivit Dominus Deus Israël, in cujus conspectu sto, si erit annis his ros & pluvia, nisi juxta oris mei verba. Et certè Helias annos dixit quanti essent. Iste ergo Achab, ut dixi, quare non rogavit Tempestarios ut levarent tempestates, &, ut dicere soletis, auras levatitias, per quas irrigata terra habere posset herbas equis & mulis suis caeterisque jumentis, pro quibus sollicitus erat; maxime quia non timebat perdere fruges in campis, & vineas, quae nullae omnino tunc erant. |
3.Reg.18. |
| XIII. Nostris quoque temporibus videmus aliquando, collectis messibus & vindemiis, propter siccitatem agricolas seminare non posse. Quare non obtinetis apud tempestarios vestros ut mittant auras levatitias, quibus terra irrigetur, & postea seminare possitis ? Verum quia id vos nec fecistis, nec facere unquam vidistis et audistis, audite nunc quid ipse Dominus, rerum omnium conditor, rector, gubernator, ordinator & dispensator, servo suo beato Iob inter caetera etiam de hujusmodi rebus dicat. Etenim cum diabolus inventor mali, princeps & caput omnium malorum, accusator fratrum, accusasset beatum Iob apud Dominum, dicens quod non recta intentione, id est, soli ei placendi, & solo eo fruendi illi serviret, sed pro terrenarum rerum multiplicatione ac defensione; expetissetque eum tentandum, quatenus tentando ita verum esse ostenderet; improbus, superbus, & stultissimus, quasi mentem viri Dei melius nosset quam conditor ejus; Dominus quoque justus & misericors, justus ad confundendum diabolum, misericors ad exaltandum fidelem famulum suum, concessit illi potestatem, primum quidem in rebus omnibus, deinde vero in filiis, post etiam in salute corporis, ac deinceps in suasione conjugis, postremo autem in exprobratione & multifaria despectione famulorum. Sed diabolus victus & confusus recessit; servus Domini victor & triumphans excrevit. Volens igitur pius Dominus secundum quod Apostolus dicit de se ipso, ne magnitudo eum revelationum extolleret, ita et illum, ne magnitudo victoriae elatum redderet, humiliare, non ablatione rerum quas perdiderat, non percussione corporis, per quam jam sicut aurum in camino examinatus erat, non comparatione alicujus magni viri, quia similis ei super terram nullus erat, quippe qui inter homines Orientales magnus esset, coepit tamen eum humiliare vehementer, sublimiter ostendendo illi immensitatem potentiae suae, ut fidelis famulus cognoscendo inaestimabilis atque incircumscripti conditoris ineffabilia magnalia, semetipsum despiceret, & despiciendo inclinaret, sicuti & factum est. Nam hoc in verbis ejus apparet, quibus ait: Idcirco ipse me reprehendo, & ago poenitentiam in favilla et cinere. Quod alia translatio apertius declarat, dicens: Despexi memetipsum, & distabui, & aestimavi me terram & cinerem. In hac ergo humiliatione, cum omnipotens Deus sciscitaretur fidelem famulum, utrum ista aut illa facere posset, aut nosset quis fecerit, aut ubi esset quando fiebant, interrogat de talibus utique quae nemo alius nisi solus omnipotens facere potest, & dicit: Ubi eras quando ponebam fundamenta terrae ? Et: Quis posuit mensuras ejus, vel super quo bases illius solidatae sunt? Quis conclusit ostiis mare? Et: Nunquid conjungere valebis micantes stellas, Pleiades, aut gyrum Arcturi poteris dissipare? Et: Nunquid nosti ordinem coeli? Et: Nunquid mittes fulgura, & ibunt? & multa hujusmodi. Inter haec, inquam, tanta ac talia, inquirit etiam ab eo dicens: Nunquid ingressus es thesauros nivis, aut thesauros grandinis aspexisti, quae praeparavi in tempus hostis, in diem pugnae et belli? Per quam viam spargitur lux, dividitur aestus super terram? Quis dedit vehementissimo imbri cursum, & viam sonantis tonitrui? ut plueret super terram absque homine in deserto, ubi nullus mortalium commoratur? ut impleret inviam & desolatam, & produceret herbas virentes? Quis est pluviae pater? vel quis genuit stillas roris? De cujus utero egressa est glacies? & gelu de coelo quis genuit? In similitudinem lapidis aquae durantur, & superficies abyssi constringitur. | Iob.1. 2.Corinth.12. Iob.42. Iob.32. |
| XIV. Ecce igitur opera Dei magna, quorum rationem nec ipse beatus Job tam sublimiter, tam subtiliter antea poterat admirari. Si Dominus thesauros habet grandinis, & solus eos aspicit, quos beatus Job necdum aspexerat, ubi eos invenerunt isti tempestarii, quos beatus Job non invenit, neque invenire possumus, sed neque aestimare ubi inveniantur? Dominus interrogat fidelem famulum, utrum sciat quis dederit vehementissimo imbri cursum, & viam sonantis tonitrui. Isti autem contra quos sermo est, ostendunt nobis homunculos a sanctitate, justitia, & sapientia alienos, a fide & veritate nudos, odibiles etiam proximis, a quibus dicant vehementissimos imbres, sonantia aquae tonitrua, & levatitias auras posse fieri. Dominus dicit se haec praeparasse in tempus hostis, id est, ad vindictam. Isti eosdem ipsos hostes atque adversarios aequitatis (in quibus quammaxime, post eos qui terminos transferunt, auferunt pro pignore bovem viduae, lacertos pupillorum comminuunt, nudos dimittunt homines quibus non est operimentum, egenos educunt de domibus eorum, homines contristant, vindicandum est) dicunt eorum habere potestatem, quae Dominus ad vindictam hostium suorum praeparavit. Dominus se dicit pluviae patrem, & gelu de coelo se generasse confirmat. Isti miserrimos hominum dicunt habere magnam portionem hujus dispensationis. Quod in similitudinem lapidis aquae durantur, Dominus nobis mirandum proponit. Hoc si ad libitum miserrimorum horum hominum aliquando fieri posset, procul dubio mirandum non esset. | |
| XV. Haec stultitia est portio non minima infidelitatis; & in tantum malum istud jam adolevit, ut in plerisque locis sint homines miserrimi, qui dicant se non equidem nosse immittere tempestates, sed nosse tamen defendere a tempestate habitatores loci. His habent statutum quantum de frugibus suis donent, & appellant hoc canonicum. Multi vero sunt qui sponte sacerdotibus decimam nunquam donant, viduis et orphanis caeterisque indigentibus eleemosynas non tribuunt, quae illis frequenter praedicantur, crebro leguntur, subinde ad haec exhortantur, & non acquiescunt. Canonicum autem quem dicunt, suis defensoribus (a quibus se defendi credunt a tempestate) nullo praedicante, nullo admonente, vel exhortante, sponte persolvunt, diabolo inliciente. Denique in talibus ex parte magnam spem habent vitae suae, quasi per illos vivant. Hoc non est portio, sed fere plenitudo infidelitatis, & si diligenter consideramus, absque ambiguo pronuntiabimus id plenitudinem esse infidelitatis. Tres namque virtutes sunt, secundum scripturas divinas, in quibus totus comprehenditur cultus, per quas colitur Deus, id est, Fides, Spes, Caritas. Quicunque igitur fidem & spem suam partitus fuerit, ut ex parte credat in Deum, ex parte credat hominum esse quae Dei sunt, & ex parte speret in Deo, ex parte autem speret in homine, hujus profecto fidem et spem divisam non accipit Deus; ac per hoc inter fideles censeri non potest; & quem partita fides & spes a numero fidelium secernit, vorago procul dubio infidelitatis absorbet; meritoque talis maledictum illud incurrit prophetae dicentis: Maledictus homo qui spem suam ponit in homine. Neque vero blandiatur sibi dicens: Magis spero in Deo quam in homine: quia spes per partes dividi non potest. Aut enim tota erit, & tuta; aut intuta erit, & nulla. | Hier.17. |
| XVI. Ante hos paucos annos disseminata est quaedam stultitia, cum esset mortalitas boum, ut dicerent Grimaldum ducem Beneventorum transmisisse homines cum pulveribus, quos spargerent per campos, & montes, prata, & fontes, eo quod esset inimicus Christianissimo imperatori Carolo, & de ipso sparso pulvere mori boves: propter quam causam multos comprehensos audivimus, & vidimus, & aliquos occisos, plerosque autem affixos tabulis in flumen projectos, atque necatos. Et, quod mirum valde est, comprehensi, ipsi adversum se dicebant testimonium, habere se talem pulverem, & spargere. Ita namque diabolus, occulto & justo Dei judicio, accepta in illos potestate, tantum eis succedere valebat, ut ipsi sibi essent testes fallaces ad mortem; & neque disciplina, neque tortura, neque ipsa mors deterrebat illos, ut adversum semetipsos falsum dicere non auderent. Hoc ita ab omnibus credebatur, ut pene pauci essent quibus absurdissimum videretur. Nec rationabiliter pensabant unde fieri posset talis pulvis, de quo soli boves morerentur, non caetera animalia: aut quomodo portari posset per tam latissimas regiones, quas superspargere pulveribus homines non possunt, nec si Beneventani viri & feminae, senes & juvenes, cum ternis carris pulvere carricatis egressi de regione fuissent. Tanta jam stultitia oppressit miserum mundum, ut nunc sic absurde res credantur a Christianis, quales nunquam antea ad credendum poterat quisquam suadere paganis creatorem omnium ignorantibus. Hanc itaque rem propterea ad medium deduximus, quia huic unde loquimur similis est, & vel exemplum poterat tribuere de inani seductione & vera sensus diminutione. |
SOURCE: Stephanus Baluzius, Sancti Agobardi archiepiscopi Lugdunensis opera, Paris, Franciscus Muguet, 1666, vol. I, p. 145
Notes d'Etienne Baluze
AD LIBRUM
DE GRANDINE ET TONITRUIS
CAP. I.
IN HIS REGIONIBUS] in agro nimirum Lugdunensi, & circumpositis regionibus.TEMPESTARII] Alibi Sortiarii; qui fulgura, & tonitrua, aliasque aëris tempestates excitare se posse profitentur ope artis suae. Karolus Magnus: Ideo praecipimus , ut cauculatores, & incantatores, & tempestarii, vel obligatores non fiant ; & ubicunque sunt , emendentur, vel damnentur. Item ipse: De incantationibus, auguriis vel divinationibus & de his qui tempestates vel alia maleficia faciunt, placuit sancto Concilio, ut, ubicunque deprehensi fuerit, videat archipresbyter diocesis illius, ut diligentissima examinatione constringantur si forte confiteantur malorum quae gesserunt; sed tali moderatione fiat eadem districtio, ne vitam perdant, sed ut salventur in carcere adflicti, usque dum Deo inspirante spondeant emendationem peccatorum. Tempestarios etiam vocat Herardus archiepiscopus Turonensis in capite III. suorum capitulorum. de malificis, incantatoribus, divinis, sortilegis, somniariis, tempestuariis, & brevibus pro frigoribus, & de mulieribus veneficis, & quae diversa fingunt portenta, ut prohibeantur, & publica poenitentia multentur.
CAP. VII.
ILLUM DOMINUS IESUS] Ita omnino codes regius, neque tamen dubito quin ver ior sit vulgata lectio; quae habet, plantavit in illa Dominus insulas.CAP. XVI.
APELLANT HOC CANONICUM ] nimirum eam frugum portionem, quae tempestariis tribuebatur annuatim a possessoribus, ut ab agris eorum depellerent tempestates.CAP. XVI.
GRIMALDUM DUCEM BENEVENTORUM ] Duo per ea tempora Beneventanorum Duces fuere, quorum utrique nomen fuit Grimaldo, & quorum alter alteri successit. Chronicon sancti Vincentii de Vulturno: Defuncto de hinc Arichis apud Beneventum, Beneventanorum precibus Grimoaldus a Carolo receptus revocatur, & paternum ipse suscepit Ducatum. Iste multa dona Ecclesiis, & Monasteriis servorum Dei contulit, sed praecipue beatissimi Vincentii. Grimoaldo vero nostro mortuo, alter Grimoaldus exadelsus ei succedit, & hoc decedente, Sico subrogatur. De priore intelligendum puto quod tradit Eginhardus ad annum DCCCII. Grimoaldus Beneventanorum Dux, inquit, in Nuceria Uvinigisum Comitem Spoleti, qui prasidio praerat, adversa valetudine fatigatum obsedit, & in deditionem accepit, captumque honorifice habuit. Eadem quoque habet auctor Annalium S.Bertini. Posterior autem interfectus est anno DCCCXVIII. ut habet idem Eginhardus. Imperator, inquit, cum Haristallium venisset, obvios habuit Legatos Sigonis Ducis Beneventanorum, dona deferentes, eumque de nece Grimoaldi ducis antecessoris suis excusantes. Vita Ludovici Pii: Imperator per Rotomagum & Ambianum urbem recto itinere se Aquisgrani ad hiberna contulit. Cui revertenti, & Heristallium palatium intranti, ocurrere Missi Sigonis Beneventani Ducis, dona quam maxima referentes, dominum suum a morte Grimoaldi predecessoris sui purgantes. De utro autem horum capienda sit historia quam heic narrat Agobardus, affirmare non licet. Facilius tamen crediderim haec in vulgus jactata sub priore Grimoaldo. Haec enim acta sub Karolo Magno. Successerat autem Arigiso, qui anno DCCLXXXVII. mortuus est; ut tradit Eginhardus in Annalibus, ac pst eum alii.INIMICUS IMP. CAROLO ] hinc patet librum istum fuisse scriptum in initio imperii Ludovici Pii, quando recens erat memoria belli quod adversus Grimoaldum Beneventanorum Ducem feliciter gestum est a Karolo Magno. Eginhardus ad annum DCCCXII. Pax cum Abulaz Rege Sarracenorum facta. Item cum Duce Beneventanorum Grimoaldo; & tributi nomine XXV. millia solidorum auri a Beneventanis soluta. quam pacem postea firmavit Ludovicus Pius, ut docet Eginhardus ad annum DCCCXIV. cum Grimoaldo Beneventanorum Duce pactum fecit atque firmavit, eo modo quo & pater, scilicet ut Beneventani tributum annis singulis VII millia solidorum darent.
SOURCE: Stephanus Baluzius, Sancti Agobardi archiepiscopi Lugdunensis opera, Paris, Franciscus Muguet, 1666, vol. II, tome 3, p.68
Remarques:
Nous avons respecté l'orthographe, bien qu'elle contienne quelques coquilles.
Pour la tradiction française, on peut consulter celle d'Antoine Péricaud.